Niš je drugi po veličini grad u Srbiji i jedan je od najstarijih gradova na Balkanu. Broj stanovnika, prema popisu iz 2002. godine je 250.518. Niš leži na reci Nišavi po kojoj je dobio ime, prema predanju Nais ili Naissus znači Vilin Grad, a to je u vezi sa keltskim poreklom imena i legendom o vili Naisi po kojoj reka Navissos dobila ime.

Iako je, prema zvaničnoj istoriografiji, Niš osnovan u trećem veku pre nove ere od strane Kelta, postoji predanje da ga je sagradio kraljević Niša kamenom iz obližnje  humske čuke. Kao veoma važna raskrsnica na kojoj su se susretali Istok i Zapad, Niš je oduvek bio veoma bitno mesto i meta potencijalnih osvajača. U vreme antike, Niš je bio čvrst i neosvojih rimski logor i veoma važna strategijska tačka. Kod njega je Klaudije II u čuvenoj Bici kod Naisusa pobedio Gote 269. godine i tim trijumfom maltene spasio Rimsko carstvo.

Veliki imperator Konstantin rođen je u Nišu 274. godine i u njemu imao rezidenciju Medijanu, za njegove vladavine grad je bio veoma važan vojni, administrativni i ekonomski centar a sam Konstantin Veliki se rado vraćao mestu svog rođenja. U vremenima koja su nastupila zatim, Niš je više puta bio osvajan i razaran. Svaki osvajač davao je svoje ime gradu: Rimski Naissus, vizantijski Nysos, slovenski i srpski Niš, nemački Nissa. Huni su zauzeli i razorili Niš 441. godine, da bi ga kasnije obnovio Justinijan Veliki. Sloveni naseljavaju grad 540. godine, a krajem prvog milenijuma Niš biva zauzet od strane bugarskog cara Simenona. Nakon kraće kolonizacije od strane Vizantije u 11. veku u Niš prodiru Ugri, da bi nakon nestalnog perioda u kome je prelazio iz grčke u ugarsku vlast konačno postao srpski, ali samo na kratko. Nakon pobede Isaka Anđela nad Stefanom Nemanjom 1196. godine, Niš ponovo postaje vizantijski da bi bio povraćen tek 1241. godine.

Treba pomenuti da se jedan od najznačajnijih događaja u srpskoj istoriji desio upravo u Nišu 1189. kada je na prostoru porte današnje crkve Svetog Pantelejmona potpisan prvi srpsko-nemački sporazum od strane tada dva najmoćnija vladara Evrope – Stefana Nemanje i Fridriha I Barbarose. Nakon zlatnog perioda ekspanzije srpske države pod Nemanjićima, Niš biva prvi na udaru turske najezde, tako da ga sultan Murat uzima od Kneza Lazara 1385. godine nakon opsade duge 25 dana. Nakon propasti srpske kneževine i kratkotrajne vladavine Brankovića, grad na Nišavi konačno biva izgubljen 1448. godine. U periodu turske vladavine u Nišu biva izgrađena tvrđava 1723. godine i ta monumentalna građevina spada u jednu od najbolje očuvanih i najlepših te vrste na Balkanu. U vreme Austrijsko-turskog rata, Niš naizmenično prelazi iz turskih i austrougarske ruke, da bi početak Prvog srpskog ustanka 1804. godine označio brz kraj turske vladavine.

Čuvena Bitka na Čegru nadomak Niša desila se 31. maja 1809. i u njoj je poginulo 3000 srpskih ustanika na čelu sa hrabrim resavskim vojvodom Stevanom Sinđelićem. Kao rezultat ovog srpskog poraza nastao je stravičan spomenik Ćele Kula, jedinstven u svetu, do današnjeg dana delimično očuvan. Ipak, iako je za vreme kneza Miloša i kneza Mihajla Niš i dalje bio u turskim rukama, Osmanilje će iz njega biti zauvek proterane 1878. nakon dugih i teških borbi. Knez Milan je 11. januara 1878. ušao u Nišku tvrđavu i tim simbolično označio početak nove epohe u istoriji grada. Veoma brzo Niš počinje naglo da se razvija, kulturno i politički, tako da za veoma kratko vreme od orijentalne kasabe prerasta u moderan evropski grad – drugu prestonicu tadašnje Srbije. Za vreme Prvog svetskog rata Niš postaje ratna prestonica Srbije, Vlada i Narodna skupština prešli su iz Beograda u Niš, u njemu je, između ostalog, primljen telegram kojim Aostrougarska objavljuje rat Srbiji a donesena je i čuvena Niška deklaracija 7. decembra 1914. godine. Nakon završetka rata i oslobođenja Srbije, Niš postaje centar toga dela države, ukazom iz 1921. u Nišku oblast ulazi 11 srezova i dva okruga, a sam grad u to vreme ima 25 000 žitelja.

Period između dva rata predstavlja dve decenije konstantog kulturnog i društvenog razvoja, malu zlatnu epohu u istoriji grada. Izbijanjem Drugog svetskog rata i kapitulacijom Kraljevine Jugoslavije, nastupaju teška vremena za grad Niš i njegove žitelje. Kao veoma bitna strateška tačka na raskrsnici puteva koji su vodili ka Grčkoj i dalje u Afriku, Niš je bio od veoma velikog značaja nemačkom okupatoru tako da je u njemu 1941. osnovana Feldkomandatura 809. kao glavni okupacioni organ. Nacistički okupatori sprovodili su represivnu politiku prema gradskom življu i u tu svrhu bio je oformljen ozloglašeni koncentracioniu logor na Crvenom Krstu sa kog su hiljade zatočenika odvođeni na masovna streljanja na Bubnju. U isto vreme, u okolini Niša, baš kao i u čitavoj zemlji, besneo je građanski rat između nacionalista i komunista koji je dodatno pogoršavao čitavo stanje. U poslednjim godinama rata, Niš je znatno razoren od strane savezničkih bombardera, naročito u noćnim bombardovanjima koja su imala mali efekat na nemačku okupacionu silu ali su zato odnela znatne civilne žrtve među gradskim stanovništvom. Pobedom komunista u građanskom ratu, kao u povlačenjem nemačkih snaga sa prostora Balkana, Niš je konačno oslobođen 14. oktobra 1944. godine od strane snaga Crvene armije i partizana. U posleratnom periodu, Niš je zabeležio značajan privredni i kulturni razvoj, grad je postao administrativni, politički, privredni i kulturni centar toga dela tadašnje SFR Jugoslavije.


Velika mapa

Klima

Niš i šira okolina imaju umereno-kontinentalnu klimu. Srednja godišnja temperatura je 11,2°C. Najtopliji mesec je jul sa prosečnom temperaturom od 21,2°C, a najhladniji januar sa srednjom temperaturom od 0,2°C. Godišnje u proseku padne 567,25 mm kiše i snega po kvadratnom metru. Prosečni vazdušni pritisak je 992,74 milibara. Godišnje ima 123 kišovita dana i 43 dana pod snegom. Prosečna jačina vetra je nešto manja od 3 bofora.

Saobraćaj

Geografski, Niš se nalazi na raskrsnici najvažnijih balkanskih i evropskih saobraćajnih pravaca. U Nišu se magistralni pravac, koji vodi sa severa, dolinom Morave iz pravca Beograda, račva na pravac ka jugu, dolinom Vardara prema Solunu i Atini, i pravac ka istoku, dolinom Nišave i Marice prema Sofiji, Istambulu i dalje ka Bliskom Istoku.

U Nišu se odvajaju i putevi ka severozapadu (prema Zaječaru, Kladovu i Temišvaru) i ka jugozapadu (prema Jadranskom moru).

Turizam

Sa Niškom banjom, posebnim balneološkim centrom u neposrednoj blizini grada, aktuelna turistička ponuda Niša pruža mogućnosti za banjski, lečilišni, poslovni, kongresni turizam, kao i veće sportske i kulturne manifestacije. Brojna su i izletišta koja svojim prirodnim lepotama spadaju u najlepše u Srbiji.

Obrazovanje i kultura

Oko 40.000 učenika pohađa 35 osnovnih i 19 niških srednjih škola, a preko četrnaest hiljada studenata pohađa 13 fakulteta niškog Univerziteta.

Nosioci savremenog kulturnog života su Narodno pozorište, Narodna biblioteka, Narodni muzej, Simfonijski orkestar, Pozorište lutaka, Zavod za zaštitu spomenika kulture, Univerzitetska biblioteka, Istorijski arhiv, Galerija savremene likovne umetnosti, Niški kulturni centar, i mnogobrojne organizacije kulturno-umetničkog amaterizma. Idavanjem knjiga bave se Niški kulturni centar, Studentski kulturni centar,IP Zograf, Prosveta…

U nizu kulturnih manifestacija koje imaju i međunarodni karakter, a održavaju se u Nišu, najznačajnije su: Festival glumačkih ostvarenja igranog filma „Filmski susreti“, međunarodni festival amaterskih horova „Horske svečanosti“, Likovna kolonija „Sićevo“ – najstarija u zemlji, Književna kolonija „Sićevo“ i Džez festival „Nišvil“.

Opština Medijana

Mediana ili Medijana je gradska opština Grada Niša. Nastala je 2002. godine i obuhvata deo naselja Niš i mesto Brzi Brod. Deo naselja Niš koji se nalazi u ovoj gradskoj opštini obuhvata sledeće mesne zajednice:

Medijana
Ćele kula
Božidar Adžija
Mija Stanimirović
Filip Kljajić
Braće Taskovića
Čair
Obilićev Venac
Duško Radović

Ukupan broj stanovnika u ova dva mesta (deo naselja Niš i Brzom Brodu) iznosi 87.405 po popisu stanovništva 2002. godine i po broju stanovnika je najveća opština u Nišu. Po površini spada u najmanje u Srbiji i ona iznosi svega 10,67 kilometara kvadratnih. Opština se prostire uglavnom između pruge Niš- Dimitrovgrad i reke Nišave, obuhvatajući tako centralno jezgro grada. Na teritoriji Gradske opštine Medijana nalazi se arheološko nalazište Medijana.

Opština Palilula

Palilula je gradska opština koja pripada Gradu Nišu, i formirana je statutom Grada 6. juna 2002. godine. Površina opštine je 117,37 kilometara kvadratnih, i po najnovijem popisu u njoj živi 72.165 stanovnika. Palilula je dobila ime tako što je u tom delu grada živeo neki aga, koji je pušio izuzetno veliku lulu (lula je imala oko 10 metara). Svako jutro, u određeno vreme, su njegove sluge palile tu lulu i gorela je tokom celog dana. Obuhvata sledeća samostalna naselja kao i deo naselja Niš, to su sledeća naseljena mesta:

Lalinac
Krušce
Mramor
Mramorski potok
Deveti Maj stari naziv je Novo Selo
Čokot
Donje Međurovo
Gornje Međurovo
Bubanj
Pasi Poljana
Donje Vlase
Gabrovac
Berbatovo
Vukmanovo
Suvi Do

Opština Pantelej

Pantelej je nova gradska opština Niša, nastala 2004. godine, kao moderan i efikasan organ lokalne uprave na principima savremenih opština u zemljama Evropske Unije.

U skladu sa Planom lokalnog ekonomskog razvoja, intenzivno se radi na unapređenju razvoja malih i srednjih preduzeća, kako bi se izmenila socijalna i privredna slika ovog regiona.

Teritorija

Površina iznosi 14.176 ha, 36 a i 62 m² , a broj stanovnika je po najnovijem popisu 42.137. Na teritoriji opštine nalaze se 4 gradska naselja i 12 sela: Gornja Vrežina, Gornji Matejevac, Donji Matejevac, Kamenica, Brenica, Cerje, Knez Selo, Malča, Pasjača, Oreovac, Jasenovik, Vrelo

Pored dela gradskog naselja, Gradska opština Pantelej zahvata i predele Cerja i Kameničkog Visa na zapadu, a na istoku se prostire do Pasjače i Oreovca. Zelene padine pobrđa Svrljiških planina, sa lepotama podzemnog lavirinta Cerjanske pećine, predstavljaju prirodno bogatstvo opštine.

GO Pantelej je svojim većinskim delom ruralna opština, na čijoj teritoriji se nalaze sledeća naseljena mesta, u kojima je poljoprivreda predstavlja tradicionalno najzastupljeniju granu privrede, i ujedno najznačajniji razvojni potencijal u okviru programske asistencije dominantnu privrednu delatnost.

Karakteristike

Seosko područje odlikuje se zdravom i očuvanom okolinom. Ta prednost pogodna je za razvoj seoskog turizma zasnivanog na zdravoj hrani i nacionalnoj kuhinji. Programima seoskog turizma obuhvaćena je i zaštita i obnova kuća građenih na starinski način. U turističku ponudu uvršćeno je i kulturno nasleđe – predstavljanje folklornih igara, običaja i predmeta narodne radinosti.