Geografija Niša, Istorija Niša

Niški necropolis

nički necropolis

Na prostoru Naissusa do prepoznavanja i određivanja lokacije na kojoj se nalazio necropolis dolazilo se u prvo vreme slučajnim nalazima, kada je počelo naseljavanje desne obale Nišave na trasi puta Naissus – Timacum minus – Ratiaria, a zatim početkom XX veka i zainteresovanošću istraživača, pre svega, slobodno možemo reći pionira arheologije u Srbiji, austrijanca Feliksa Kanica a zatim formiranjem arheologije kao nauke u Srbiji Mihajla Valtrovića.

S toga zaključujemo da istraživanje prostora Necropolisa Naissusa traje već više od veka. Međutim, iako nisu prezentovani svi rezultati istraživanja, uprkos tome što je definisana granica necropolisa koja se doduše stalno pomera jer su slučajni nalazi i dalje izvesni i pojavljuju se s vremena na vreme uglavnom prilikom građenja infrastruktura, datovanje korišćenja, praktikovani rituali i tipovi grobnica i dalje su delimična misterija koju treba razrešiti.

Na prve podatke o grobnici u Jagodin mali nailazimo krajem XIX veka i vezuju se kako smo naveli za imena F.Kanica1 i M. Valtrovića2 međutim reč je o površnim i neobimnim istraživanjima. Tek 1933 i 1934 god. zalaganjem i zainteresovanošću tadašnjih poverenika Narodnog muzeja u Nišu, pre svega Adama Oršića Slavetića3 ispitano je 17 zasvoćenih grobnica, zatim veći broj zidanih i slobodno ukopanih grobova kao i četiri hrišćanske crkve o kojima se danas malo zna.

Ovo nam govori o velikoj koncentraciji hrišćanskih sakralnih i verskih građevina na relativno malom prostoru. Verovatno da je politička situacija i rat koji je došao na Balkan onemogućio dalja istraživanja u Nišu iako postoje indicije da su i nacisti imali svoje ekspedicije i vršili istraživanja po gradu koji je mesto rođenja Konstantina I pa je tako istraživanje od strane srpskih arheologa istraživanje nastavljeno 1952/53 god. doduše u manjem obimu.

Đorđe Mano-Zisi

Ova istraživanja vršio je Đorđe Mano-Zisi kome pripada zasluga za otkrivanje 17 zasvođenih grobova i otkrivanje bazilike. Mano -Zisi je tada otkrio još četiri hrišćanske crkve u bližoj okolini kao i veći broj slobodnoukopanih grobova. Materijal i arhitektonski ostaci počeli su da otkrivajui lagano tajne desne obale Nišave i da daju prve obrise Necropolisa.

Pokretni nalazi su takođe bili veoma vredni i impresivni. Kod prvih hrišćana sahranjivanje je je predstavljalo veoma važan čin na koji se obraćala dužna pažnja u svakom pogledu. Uobičajeno je mišljenje da su sre hrišćani sahranjivali posebno od svojih paganskih sugrađana, međutim to svakako nije bilo moguće s obzirom na stroge zakone Carstva. tendencija hrišćana da se prilikom sahranjivanja izoluju od paganskih vernika bila je uslovljena verovanjem u Sudnji dan i uskrsnuće.

Zbog istog razloga nije bilo praktikovano spaljivanje koje se smatralo svetogrdnim činom i uništavanjem duše koju je sam Gospod podario. Ipak odvojeno sahranjivanje uzima maha tek u III i IV veku i od tada je prava retkost da se hrišćanski i paganski vernici sahranjuju zajedno. Sve ovo u paralelnim životom koji se odvijao u Naissusu kao i temeljnim istraživanjima treba da nam otkrije tajnu koju čuva nekropolis Naissusa.

Necropolis

Naziv Necropolis predstavlja grčki plural necroploleis ili latinski plural necropoles i označava veće groblje sa strukturalnim monumentalnim grobnicama. U bukvalnom prevodu grčka reč necropolis ima značenje ,,grad mrtvih,,. U III i IV veku hrišćanski vernici praktikuju sve forme sahranjivanja kao i paganski vernici.

U prvom redu tu spadaju coemeteria-sahranjivanje na otvorenom prostoru sub divo i sahranjivanje u hipogejima, podzemnim prostorijama kao i u komorama koje su poređane u nizu i povezane jednim ili više hodnika. U podzemnim prostorijama pokojnici su bivali položeni slobodno ili u sanduku na zidanim ležištima. Za formu sahranjivanja sub divo postojalo je nekoliko načina.

grobnice u nisu

Grob je najčešće bio uokviren kamenim pločama a zatim takođe pločama pokriven tako da predstavlja neku vrstu krova na dve vode. Nije bilo strano ni sahranjivanje dece u amforama. Grobnice -sepulchrum su bile uklesane u stenu ili kamen ili pak ozidane i često dekorisane crtežima.

Od III veka počinju da se izrađuju sarkofazi i predstavljaju privilegiju koja je uglavnom bila rezervisana za više slojeve ili crkvene dostojanstvenike. Hipogeji svakako predstavljaju prvu fazu koja će se kasnije razviti u katakombe koje u određenom vremenskom periodu predstavljaju osnovni model hrišćanskih groblja. Hypogeum potiče od grčkog plurala hypogea literalno hypo-ispod gaia-zemlja.

Katakombe

Naziv catacombe pripada kasno latinskom periodu i u prvo vreme odnosio se na lokalitet sa ranohrišćanskim grobljem pored današnje crkve Sv.Sebastijana u Rimu. Lingvistički naziv katakombe je iskrivljena latinska fraza ,,cata tumbas,, u prevodu ,, među grobovima,,. . Današnja terminologija katakombe uglavnom vezuje na one koje postoje u Rimu Sebastijanove, Domiciline, Prisciline i dr. Groblja koja su u ranohrišćanskom periodu bila uklesana u podzemnim vulkanskim stenama i vremenom postajući čitav splet povezanih hodnika u kojima su sahranjivani hrišćani.

Ove podzemne grobnice nastale su uglavnom u prva tri veka hrišćanstva kada su prvi ispovednici hrišćanske mere surovo proganjani i bili primorani da svoje pokojnike sahranjuju u podzemnim hodnicima. Iz istorije Rima stoji da je najokrutniji prema hrišćanima bio imperator Neron čiji su progoni primorali hrišćane da za svoja sastajališta izaberu baš ova podzemna groblja.

Može se reći i da su prve crkve hrišćena nastale u istim podzemnim hodnicima katakombi čija svetilišta su osvetljavale samo baklje i primitivne sveće. ono što je išlo na ruku hrišćanima uglavnom u smislu njihove lične bezbednosti bio je rimski zakon po kome su groblja ma kakva ona bila i bilo kojoj religiji pripadala bila sveta – sacrosanct.

U III veku katakombe su po dimenzijama veoma male i u IV veku se proširuju u znatnoj meri jer se kod pojedinih teži da se pokojnici sahrane blizu relikvija koje su pripadale mučenicima. Takva vrsta sahranjivanja je umnogome zavisila i od političkih prilika kokje su vladale u Carstvu pa je primera radi godine 258 bilo zabranjeno sahranjivanje u katakombama da bi nakon tri godine bilo opet odobreno.

Desilo se i da su nekoliko godina kasnije katakombe konfiskovane da bi 311 god. opet bile vraćene u posed hrišćanskih opština. Više od 3/4 katakombi potiče iz vremena Konstantina I odnosno pošetka IV veka. Međutim sredinom III veka ni rimski zakon nije više bio potpuna garancija za bezbednost u podzmnim grobljima pa su postojeći ulazi katakombi zazidani a napravljeni su novi tajni u koje su bili upućeni samo odabrani.

Rimske katakombe

Rimske katakombe su na prosečnoj dubini od 9 m. dok je ukupna dužina podzemnih prolaza i hodnika čak neverovatnih 800 km. i njima leži između 4 i 7 miliona grobova. Sa ozvaničenjem hrišćanstva u vreme Konstantina I završen je progon hrišćana i katakombe postaju mesta koje posećuju hodošasnici a tokom V veka u jeku varvarskih invazija katakombe se zatvaraju i zazidavaju kako bi se sprečila njiva uništavanja i pljačkanja.

Konačna upotreba katakombi je prestala u VIII veku i nakon toga moglo bi se reći padaju u neku vrstu zaborava. za sada na osnovu rezultata istraživanja koja su naročito intenzivirana posle preduzmanja izgradnje na području koje nekopolis u Nišu zauzima nema dokaza o postojanju katakombi kakve su poznate u rimu ili još nekim gradovima.

Bez obzira na postojanje velikog broja raznih grobnica, martirijuma, oslikanih grobnica i bazilika nema pouzdanih dokaza da su one bile međusobno povezane nekom vrstom hodnika. Jedini znak da bi ispod grada mogao da egzistira podzemni hodnik veće dubine su ostaci laguma na Viniku.

(odlomak iz obimnijeg dela koje ima radni naziv „Necropolis Naissatensis“ autor Vladan Stojiljković)

Pročitajte i...