Nebojša Ozimić | Cincari Niša

Feljton | Cincari Niša (3)

Cincari Niša

Lociranje po mahalama

Potreba Cincara da ostanu jedni sa drugima u kontaktu čak i kada nisu u istom gradu, nije ni nova ni specifična za Niš. Koreni te potrebe bili su, u prvo vreme, čisto religijsko – etnološkog karaktera.

Na ovaj način je cincarski živalj, zajedno sa prispelim Grčima, želeo da zadrži odstojanje prema Turcima, uvek pohlepnim na novac, a sa druge strane, da odvoje sebe od „prostog“ i „neukog“ srpskog naroda kojeg, činjenica je, nisu previše poštovali ali sa kojim su živeli u apsolutnom saglasju.

Zbog toga nije čudo što su, na početku svog naseljavanja, Cincari odabrali upravo oblast tadašnje ledine zvane Arnaut – pazar oko koje se niko nije otimao i u predelu od današnje Narodne biblioteke na jugu do zgrade Toplane i Starog groblja, na severu. Kasnije će se, upravo na ovom potezu, otvoriti veliki broj radnji a živ trgovački promet i posle oslobođenja od Turaka će zadržati sve osobine cincarsko – grčke trgovine. Najzad, na ovom potezu će nići, uglavnom oko današnje Saborne crkve, upravo one građevine koje će obeležiti graditeljstvo Cincara Niša i ostati kao zaštitni znak grada (o kućama lekara Zaharija Statasa, kasnije pretvorenoj u Radnički dom i kući Haxi Đoke Todorovića, kasnijoj kući Hristoduluovih koja će, sredinom 20. veka, uz saglasnost Anastasa Hristodulua, advokata iz Beograda i brata Nikole Hristodulua, postati Etnografski muzej, videti u ovoj knjizi poglavlje „Spomenička ostavština“).

Na Vinterovom planu grada iz 1879. godine, uočavaju se dve male sa karakterističnim nazivima Ćibir – Cincar mala i Sagr – Cincar mala koja će u trgovačkom smislu kontrolisati srednji deo Pokrivene čaršije, najveći trgovački centar turskog Niša. Stojančević je vrlo precizno i ispravno primetio da je u „staroj niškoj čaršiji i hrišćanskim mahalama vladao onaj poznati staro – balkanski i cehovski poredak: mahale su najčešće bile raspoređene prema socijalno – ekonomskoj strukturi i po vrsti zanatskih zanimanja (kao što su npr. abaxijska, terzijska, pekarska mahala i sl.), ili po vrsti trgovine kojom su se bavile porodice koje su ih nastanjivale. Profesija se u starim čorbaxijskim niškim porodicama često nasleđivala sa kolena na koleno“ . Povezanost grčko – cincarskih čaršija sa srpskim dovešće, još za turske vladavine, do uzajamnog mešanja Srba, Cincara i Grka što će još više utvrditi odnose među ovim porodicama (Tako će, na primer, veliki broj niških trgovaca Srba nastaviti da sarađuje na poslovnom planu sa Nikolom Hristodulom naročito posle njegovog venčanja sa Zoricom Todorović, ćerkom Haxi – Đoke Todorovića).

Osipanje Cincara iz navedenih mahala započeće neposredno pred oslobođenje od Turaka 1878./9 godine kada bogatiji Cincari, kao Čohaxići, grade kuće bliže Nišavi i dvoru Knjaza Milana ne bi li, i na taj način, bili bliži oku vladara i pokazali svoje bogatstvo koje odista nije bilo ni malo, ni zanemarljivo. Jer, samo na prostoru od kneževog dvora, koji se nalazio iza današnjeg hotela „Park“ do česme knjeginje Natalije (to je nekih pet minuta hoda, prim. N.O.) nalazila su se čak 93 dućana u vlasništvu 12 lica i to: braća Adrovići imali su 25, Jovan Kostić 11, Mihailo Terzibašić 10, braća Adamušević i braća Jovanović po 7, Jakup Mustafić 6, Rista Bojaxić i Tasko Radojković po 5, Gavrilo Smiljanić-Jovanović, Đorđe Radojković i Spira Jović po 4 dućana itd.

Cincari
Razglednica Niša iz 1902. Jasno je uočljiv veliki brooj dućana sa leve i desne strane fotografije

Dakle, do razbijanja mahalskog nastanjivanja je moralo doći, jer se trebalo prilagoditi naletima konkurencije koja je, svakom godinom sve više, bila oštrija. Sa ovakvom apsolutnom dezorijentacijom logično je bilo kasnije asimilovanje Cincara i njihovo posrbljavanje. Danas, međutim, još uvek na prostorima ovih dvaju mala žive Cincari naseljeni u drugom talasu, po oslobođenju Niša, potpuno izgubljenog etničkog identiteta.

Cincari
Na Vinterovom planu Niša iz 1878. godine jasno je uočljiva podela grada na mahale