Geografija Niša

Austrijski planovi Niša

austrijski_plan_dim2Veoma važan izvor i svedočanstvo o izgledu Niša predstavljaju planovi koje su Austrijanci izradili 1689/90 i 1737 godine. U planovima se pre svega nalazi izgled niške tvrđave i naelja preko puta reke. Austrijanci su vrlo rano shvatili prednosti vojnog obaveštajnog rada, primenjivost kartografije i pažljivog planiranja akcija.

Zato su njihova poslanstva i špijuni širom Evrope pa i Balkana naročito tokom stalnih sukoba sa Turcma radili na prikupljanju važnih podataka o gradovima i naročito utvrđenjima. Pomenuti planovi Niša nalaze se u bečkom Ratnom arhivu (Kriegsarchiv) odnosno u zbirci planova pod imenom Kartensaunulunog. Oko petnaest reprodukcija ovih planova nalazi se u niškom narodnom muzeju i u Niškom zavodu za zaštitu spomenika do se u Hiškom arhivu čuva jedna originalna gravura Niša. Planovi Niša su uglavnom vojnog karakterai u nima je ucrtana osnova tvrđave ili tvrđave i naselja a na nekima i raspored trupa oko grada za vreme opsade.

Osim toga ucrtani su i važni objekti koji su se nalaziliu tvrđavi i naselju na levoj obali Nišave . na pšojedinim planovima se vidi i raspored ulica kao i opseg koji je tadšnji grad zahvatao. Poseban znašaj imaju legende i oznake pojedinih objekta a uz neke je dat i kratak opis . Dobar deo planova je rađen u boji i iz nih se vidi da je lice koje ih je radilo bilo stručno. Iz austrijskih planova se donekle može pratiti razvoj Niša krajem XVII i početkom XVIII veka. Posebnu vrednost čine planovi u kojima postoji raspord ulica i važnijim objektima. Na nekoliko mapa uočljiva su i označena i sela oko grada kao i tok Nišave kao i ucrtani mostovi preko nje. Legende i opisi su pisani nemačkim i francuskim jezikom.

Grad je u većini planova podeljen na gornji ngrad (tvrđava) i donji grad odnosno prostor opasan zemljanom utvrdom i palisadama i treći deo koji je činilo naselje sa srpskim stanovnoštvom van utvrđenog kompleksa. Od važnijih objekata su naznačena džamije koje se uglavnom nalaze u tvrđavi onda turska groblja u Beograd i Jagodin mahali. U tvrđavi su ucrtane sve kapije jurišni i tajni prolazi zatim shat kula, arsenal, barutane dok je u istočnom delu pašin konak saraj harem sa tajnom haremskom kapijom. Na planu koji je izrašen 1737 god. Legenda je napisana na francuskom a plan nosi naziv Plan de Nissa et de ses environs. Prikazana je situacija i grad pred samu opsadu sa rasporedom trupa oko mesta. Karakteristični objekti su romska mala (Baraques de Egyptiens) na desnoj obali van tvrđave zatim na obe obale Nišave malo dalje od obala jame iz kojih se vadi glina od koje se prave opeke.

austrijski_plan_dim

Severozapadno od tvrđave se nalazi velika jama za bacanje đubrišta i smeća. Na nekim planovima je na levoj obai Nišave gde se nalazilo naselje ucrtane su džamije, hanovi i šarđije a most kojim se prelazi Nišava kod Stambol kapije ucrtan je na svim austrijskim planovima. Do mosta je negde ucrtano i utvrđenje manjeih gaberaita koje je služilo za zaštitu mosta. Na delu mape gde se nalzi srpsko naselje ucrtana je i hrišćanska crkva, stan vladike, groblje i izvori pijaće vode kao i vinogradi. Na većini planova na Nišavi su ubeležene osim mostova su i dve vodenice, brana koja je služila za skretanje vode na vodenice, brane za podizanje nivoa reke i gazovi-mesta na kojima se može preći Nišava.

Na jednom od planova prikazano je i uzvišenje sa koga ke domošen kamen za izgradnju tvrđave a nalazi se u okolini sela Hum što se i u kasnijim pisanim izvorima pominje kao majdan.

Vladan Stojiljković

Pročitajte i...