Antologija njujorške poezije 21. veka „Dan kada je umrla Lejdi Gaga“ objavljena je u izdanju „Petog talasa“ iz Niša.
Antologija „Dan kada je umrla Lejdi Gaga“ predstavlja šesnaestoro pesnika rođenih u rasponu od 1969. do 1981 godine, dostojnih naslednika utemeljivača njujorške pesničke škole Frenka O’ Hare, Džona Ešberija, Keneta Koha, Teda Berigena… Pesnici Lejdi Gage nasleđuju sve karakteristike svojih slavnih prethodnika, ali idu i korak dalje, unoseći savremen i autentičan duh u svoje stvaralaštvo.
– Karakteristično za ovaj antologijski izbor je što umesto oskudnog preseka od pesme-dve, na koji se antologije često i škrto ograničavaju, knjiga nudi reprezentativan uzorak od po desetak pesama iz dela svakog od zastupljenih pesnika. Domaćoj čitalačkoj publici se kroz ovakav, za srpske prilike, jedinstveni poduhvat otkriva jedan novi svet, nepoznat ili nedovoljno poznat, koji donosi novo i drugačije čitanje američke poezije – kažu autori.
Izdavanje antologije finansijski su pomogli Opština Medijana i „Banka Intesa“.
Knjiga će uskoro biti u knjižarama, a za sada se može naći samo na Internet knjižari „Bookbridge“ ili kod izdavača na petitalas@gmail.com
Predgovori
Ana Božičević
PJESME JEDNOG OTOKA ili Duh njujorške škole u fragmentu sadašnjice 
Povijest poezije u New Yorku čini se, iz ptičije perspektive sadašnjosti, naprosto – nepregledna. Munsee Indijanci, drevni stanovnici Manhattana, pjevali su svojim jezikom o livadama koje sada leže pod miljama tunela i betona. Mladi Walt Whitman hvalio je osjećaj besmrtnosti koji je u njemu budila gradina gdje je objavio prve pjesme i radio kao slovoslagač. Hart Crane i Majakovski opjevali su bruklinški most; Lorca je New Yorku posvetio jedno od svojih najupečatljivijih djela, Pjesnik u New Yorku; pjesnici beat generacije Allen Ginsberg, Amiri Baraka, Diane di Prima i Anne Waldman hang-outirali su na Lower East Side i preobratili kulturu grada, zajedno sa feminističkim ikonama Audre Lorde i Adrienne Rich. U ovom trenu, stotine pjesnika stiže u city gdje će se pridružiti stotinama drugih koji već žive i stvaraju u saćima stanova Brooklyna, Manhattana i Queensa, studiraju u programima kreativnog pisanja na Columbiji, New School, NYU i City University of New York, i čitaju poeziju u Bowery Poetry Clubu, Poetry Projectu u St. Marks crkvi, Nuyorican Poets Cafeu i po bezbrojnim kafićima i barovima koji goste poetske večeri. Svjetovi njujorških pjesnika dobra su paralela sadašnjosti poezije Sjedinjenih Država, koja umjesto jednog panoptikona nudi konstelacije regionalnih i stilskih fokusa, škola i pokreta.
Od ovakvog pjesničkog preobilja i najhladnokrvnijem antologičaru sledila bi se tinta u nalivperu. Kako iz ovog mnoštva odabrati ne samo nabolje, nego i najreprezentativnije pjesme, one koje će oslikati to kulturno i rasno mnoštvo? Može li antologija u kojoj su zastupljeni svi krugovi njujorške scene – pjesnici lirske i eksperimentalne Language škole, slameri i nadrealisti i ispovjedni pjesnici – njih sadržati kao smisaona osovina? Takva antologija, iako nužna, bila bi Borgesovski poduhvat, i nije mi je žao prepustiti nekom većem učenjaku s više hibrisa. U svojoj njujorškoj antologiji Visine čudesa (2000), Todd Colby piše da antologičar New Yorka u najboljem slučaju može ponuditi trenutačni snapshot mikrokozma koji ostavlja mnogo lijepih pojava van svog okvira. U potrazi za tim okvirom kao smisaonom osovinom koja će i nama i čitatelju ne samo zadržati koncentraciju, već i rasplamsati inspiraciju, Željko Mitić i ja, oboje pjesnici, uputili smo se na osnovnu pjesničku temu – ljubav. Antologiju smo osmislili kao odraz vlastitog afiniteta, i eho jedne od najznačajnijih i nama najvažnijih pjesničkih škola New Yorka, gradu tako endemične vrste da je po njemu dobila i ime – New York School.
New York School (njujorška škola) bila je neformalna grupa pjesnika, slikara, plesača i muzičara aktivna u New Yorku pedesetih i šezdesetih godina prošlog stoljeća. Pjesnici John Ashbery, Frank O’Hara, Kenneth Koch, Ted Berrigan, Bernadette Mayer, Alice Notley, Ron Padgett i mnogi drugi pisali su spontanu, neusiljenu, dinamičnu poeziju punu hrabrih vizualnih motiva, šala, neočekivanih preokreta i kozmopolitske lakoće. No uz urbani šarm, ovi pjesnici zadržavaju onu čisto lirsku i sveobuhvatnu Whitmanovsku notu, koja je istovremeno autentično američka ali ih povezuje i s europskom avangardom i nadrealistima. Često surađuju, kako međusobno tako i s umjetnicima drugih medija, a u pjesmama prijatelje, srodne umjetnike i razna poznata imena spominju po imenu ne u duhu visoke alegorije, već s lakoćom zasluženom ljubavlju. Pjesnici njujorške škole bliski su i umjetnički se prožimaju i s generacijom beat pjesnika.
Utjecaj njujorške škole na suvremeno američko pjesništvo teško je izolirati; neposredne, urbane, čavrljave intonacije, popkulturne reference, upečatljive slike, misaoni fragmenti i humor postali su tako česti u radu mladih pjesnika da se doimaju prirodno, kao da su uvijek tu cvali. Pjesnici zastupljeni u antologiji Dan kada je umrla Lejdi Gaga nasljeđuju sve te karakteristike, i pridodaju im sasvim suvremen, autentičan duh; neki, poput Eddie Berrigana, sina Teda Berrigana i Alice Notley, nasljednici su njujorške škole direktnom linijom srodstva. Antologija nudi snapshot iznimno mladih stvaralaca, u svojim dvadesetima i tridesetima, većinom samo sa jednom ili dvije knjige pod pojasom. Umjesto oskudnog primjerka od jedne pjesme, na koji se antologije često i škrto ograničavaju, ovdje nudimo malen ali solidan izbor iz djela svakog pjesnika, da dočaramo kako-tako domet njihovih opusa u razvitku.
Josef Brodski piše da imigranti i dođoši nikad neće sasvim moći da izreknu vizualno alternativni pejzaž New Yorka. Mnogi od pjesnika Lejdi Gage, poput Matveia Yankelevicha, Anne Moschovakis, Filipa Marinovicha, Ken Chena, i mene same, trude se da dokažu suprotno. Duhovi rodnih zemalja i neameričkih literarnih naslijeđa (poput, na primjer, Danila Harmsa u radu Yankelevicha) stapaju se sa scenama urbanog i misaonog života. Lirski duh Lorce prožima pjesme Sampsona Starkweathera, ritmovi hip-hopa čuju se u repeticijama Dorothee Lasky, dok Whitman progovara u pjesmama Noelle Kocot, a Ashbery stoji za ramenom Amy King. To prožimanje naslijeđa i stilova stvara neku vječnu sadašnjost u kojoj se ovi pjesnici, umjesto da se osjećaju opterećeni, oslobađaju da progovore autentično i bez straha od prošlosti. Ta neopterećena vječnost vrijedna je kreacija američke poetske scene, i jedno od rijetke lijepe djece konzumerističkog društva slabe memorije, uvijek spremnog da fetišizira i rasproda radije nego da razumije svoju prošlost. U ova burna politička vremena, moja je nada da će mladi njujorški pjesnici biti dostojan glas svoje generacije upravo zbog svoje slobode od linearne povijesne i književne tradicije, iz koje odabiru njima važne detalje sa humorom avangardnog kolažiste. Tim procesom, kao što ističe T. S. Eliot, oni ne samo da stvaraju svoju tradiciju, nego suptilno mijenjaju i okvir kroz koji čitamo njihove poetske pretke. U njihovim pjesmama čitam iskričav blend koji je novi, privremeni standard.
Pjesnici zastupljeni u ovoj antologiji većinom se znaju, a mnogi su i bliski prijatelji. Vrijedno je spomenuti da im je još nešto zajedničko: svi su na ovaj ili onaj način zaslužni za obogaćenje njujorške poezije ne samo svojim pjesmama, već i svojim društvenim radom. Justin Marks i Sampson Starkweather vode izdavačku kuću Birds, LLC, E. Tracy Grinnell vodi Litmus Press, a Matvei Yankelevich i Anna Moschovakis poznati Ugly Duckling Presse. Dorothea Lasky organizira seriju čitanja u Pete’s Candy Store; Paige Taggart izrađuje nakit s poetskim motivima; Cate Marvin i Noelle Kocot predaju poeziju na univerzitetu; Farrah Field vodi radionicu Berl’s Brooklyn Poetry Shop sa svojim suprugom Jared Whiteom; Ken Chen vodi Asian American Writers Workshop, a Amy King uređuje tri najveća američka listervea za poeziju. Njihova kultura prijateljstva, zajedništva i truda iz čiste ljubavi za poeziju jedno je od najznačajnijih iskustava mog života u New Yorku. Upravo u tom duhu Željko Mitić i ja predstavljamo vam njihov rad.
New York, 1. oktobar 2011.
Željko Mitić
POEZIJA IZ EPICENTRA SVETA
Neprestana promena u kojoj se nalazi američka poezija od sredine 19. veka, kada je Volt Vitmen svojim moćnim i proročkim glasom srušio sve jezičke i tematske brane poezije i otvorio neslućene prostore generacijama pesnika koje su došle posle njega, vremenom je prerasla u bogatu i raznovrsnu tradiciju, bujicu najrazličitijih glasova i poetika. Otvorenost američke poezije za formalne i jezičke eksperimente, za uticaje svakodnevice i društvenih zbivanja, za uticaje pop, rok, džez, likovne, filmske i alternativne kulture, kao i za vizuelne, multimedijalne i govorne eksperimente, postala je i ostala njena najvažnija odlika, svojevrsni „zaštitni znak“. Zato ne čudi pažnja koju ovoj poeziji posvećuju kako pesnici tako i čitalačka publika na svim meridijanima sveta. Vremenski raspon generacija domaćih pesnika koje su stasavale pod uticajem američke poezije proteže se kroz skoro ceo jedan vek, od pesnika koji su stvarali za vreme i posle Prvog svetskog rata, „učenih“ pesnika u periodu posle Drugog svetskog rata koji su je čitali i prevodili, preko autora lirike izrazito urbanog karaktera, pesnika jezičkog i tekstualnog eksperimenta i pesnikinja feminističke orijentacije, do najmlađih autora multimedijalne i slem poezije. Ipak, za masovnu popularizaciju američke poezije među našom (pa i svetskom) čitalačkom publikom verovatno je najzaslužnija pojava bit pesnika. Alternativni način života, suprotstavljanje tradicionalnim vrednostima i književnost oslobođena akademizma i hermetičnosti, odgovarali su zahtevima i senzibilitetu novog doba.
Uporedo sa bitnicima u Americi se razvijalo još nekoliko veoma važnih pesničkih škola koje su presudno delovale na promenu ustaljene matrice i formiranje novih poetskih izraza. Jedna od njih, blek mauntin najviše se odrazila na razvoj „jezičke“ poezije dok je njujorška pesnička škola najpre zbog povezivanja lirskog i eksperimentalnog, koristeći iskustva vizuelne umetnosti tog vremena, prokrčila put kasnijim sinkretičkim tendencijama u svetskoj poeziji druge polovine 20. veka. I pored visokih kreativnih dometa i snažnog uticaja njujorške pesničke škole, nijedna od antologija koje su do danas priređene kod nas nije se bavila isključivo njome, već su se u većoj ili manjoj meri ograničavale na cikluse od po nekoliko pesama iz opusa njenih najznačajnijih predstavnika. Najdalje u tome su otišle antologije Novi glasovi (Kov, Vršac, 1997) Nine Živančević i Novi pesnički poredak Dubravke Äurić i Vladimira Kopicla (Oktoih, Podgorica, 2001) koje su obuhvatile širu sliku pesničke scene Istočne obale, otkrivajući nam pored već afirmisanih pesnika i neka nova imena njujorške scene. Poezija njujorških pesnika reflektuje kosmopolitski duh metropole. Kao i sam Njujork, grad koji nikad ne spava, koji se svakodnevno menja i razvija, tako je i poezija njegovih pesnika raznovrsna, dinamična i uvek u skladu sa vremenom, štaviše, ona sama je otelotvorenje duha vremena. Pored izrazitog kosmopolitizma i multikulturalizma оsobenost pesničke scene jeste i bogata tradicija javnog izvođenja pesama. Čini se da se nigde drugde, osim možda u San Francisku, ne pridaje toliki značaj javnom čitanju poezije kao u Njujorku. Klubovi, restorani, kafeterije, parkovi, mesta su gde se skoro svakodnevno održavaju čitanja i pesnički performansi, što u praksi potvrđuje reči Lorensa Ferlingetija o približavanju poezije svetu. U težnji da se poezija iz biblioteka i mrtve tišine fakultetskih čitaonica premesti na ulicu, gde i pripada, mnogi su poeziju već proglasili novim rokenrolom. Tako i tokom trajanja globalnih protesta protiv korupcije i diktature multinacionalnih kompanija, koji su krenuli baš iz Njujorka mirnom „okupacijom“ Vol strita ove jeseni, pesnici su među prvima uzeli učešće i dali svoj glas i doprinos svakodnevnim akcijama glasnim, na momente horskim izgovaranjem stihova koji se prolamaju Zukoti parkom. U sastavljanju ove antologije vodili smo se željom da obuhvatimo sve najznačajnije i najzanimljivije nove njujorške pesnikinje i pesnike, a koji do sada nisu bili prevođeni ni objavljivani kod nas. Izabranih šesnaestoro naslednika Džona Ešberija, Frenka O’Hare, Keneta Koha, Džejmsa Skajlera, Kenvarda Elmslija, Teda Berigena, Morin Oven, Bernardet Mejer, Elis Notli… pripadnici su najmlađe generacije njujorških pesnika, sa tek jednom ili dve pesničke zbirke i po kojom pilot-knjigom u biobibliografiji. S tim u vezi, podnaslov „antologija“ može se pre svega shvatiti kao prikaz najupečatljivijih glasova te nove, nama još uvek nepoznate generacije njujorških pesnika, od kojih će neki, sasvim izvesno, zauzeti i važnija mesta na nekoj budućoj mapi američke književnosti.
Vodeći se vlastitim senzibilitetom kao osnovnim kriterijumom ovog kadriranja trenutne slike pesničke scene Njujorka, antologiju smo počeli pesnicima rođenim posle 1969, za američku noviju istoriju važne godine kada je Apolo 13 sleteo na površinu Meseca, Ričard Nikson inaugurisan u 37. demokratski izabranog predsednika SAD, članovi Porodice Menson počinili masakr u kući bračnog para Tejt/Polanski, održan festival u Vudstoku, a flower power ikonografija uplovila u mejnstrim umetnost pojavom Pitera Maksa na naslovnoj strani magazina Lajf. Tada je, bar za trenutak, uz novoosvojene seksualne, građanske i političke slobode, kao i uz snažnu antiratnu i ekološku svest, svet izgledao kao mesto koje ima budućnost. Iz ovog izbora izostali su afroamerički autori, na prvom mestu izvanredne pesnikinje Tonija Foster i R. Erika Dojl. One će naći mesto u planiranom drugom tomu antologije koja će se baviti uzbudljivom scenom crnih umetnika, od džez pesnika harlemske renesanse pa do rep i slem izvođača. Veliko bogatstvo njujorške scene pune struja i pritoka bilo bi nemoguće predstaviti jednim izdanjem.
Iako je danas posredstvom globalne mreže čitav svet udaljen samo na klik miša, rad na selekciji najkarakterističnijih glasova koje smo uvrstili u antologiju bio bi mnogo teži i trajao bi znatno duže bez požrtvovanosti i stručnosti Ane Božičević, „našeg čoveka“ iz Amerike, aktivne učesnice i promoterke pesničke scene Njujorka. Naslov njene pesme Dan kada je umrla Lejdi Gaga, parafraza i omaž čuvenoj pesmi Frenka O’ Hare The Day Lady Died, učinila nam se jasnom i amblematičnom vezom prošlosti i budućnosti, novih njujorških pesnika sa slavnim prethodnicima, te je bio i logičan izbor za ime antologije.Veliku zahvalnost dugujem i dragom prijatelju, pesniku Tomici Bajsiću, koji me je upoznao sa Anom i bez koga ove knjige ne bi ni bilo. Na kraju, zahvalan sam i prevodiocima Ivani Maksić, Željku V. Mitiću i Milošu Tasiću, koji su svojim znalačkim radom uspeli da prilagode prevode srpskom jeziku, kao i urednicima književnih časopisa Koraci, Kvartal, Gradina i Ulaznica: Mirku Demiću, Vasi Pavkoviću, Zoranu Pešiću Sigmi i Vladimiru Arseniću, koji su pre svih prepoznali važnost ovog projekta i najavili ga objavljivanjem obimnih temata u svojim časopisima u periodu 2010/2011.
Niš, oktobar 2011.
Željko Mitić rođen je u Nišu 1976. godine. Autor je pesničke zbirke Neonska nesanica (Matica srpska, Novi Sad, 2007). Pesme su mu objavljivane u časopisima: Ulaznica, Gradina, Odgovor, Tema, Ekleksographia, Esque, 3:AM Magazine i LUNGFULL!; na internet portalu www.Književnost.org. Zastupljen je u antologijama Nenada Miloševića Iz muzeja šumova, antologija novije srpske poezije 1988- 2008. (VBZ, Zagreb, 2010) i Dragoslava Dedovića Eintrittskarte, ein Panorama der zeitgenössischen serbischen Lyrik (Drava Verlag, 2011), kao i u zborniku poezije južne Srbije Pesnički voz (Knjige vranjske, Vranje, 2010).
Urednik je i suosnivač izdavačke kuće Peti talas.
Živi u Nišu.
Ana Božičević je američka pesnikinja rođena u Zagrebu 1977. Odrasla je (uglavnom) u Zadru, a emigrirala u Njujork 1997. Njena prva knjiga Stars of the Night Commute objavljena je 2009. u izdanju Tarpaulin Sky Press. Finalistkinja je Lambda Literary Awards za 2010, prestižne nagrade koja se svake godine dodeljuje za najbolja ostvarenja u okviru queer književnosti. Studira i radi na City University of New York Graduate Center, gde je jedna od organizatora Annual Chapbook Festivala i izdavačkog projekta Lost & Found: The CUNY Poetics Document Initiative.
